پەیامبەری ئیسلام دەلێ دەبێ ئازاری بێباوران بدەن وە رێگاکانیان لەسەر تەنگ بکەنەوە

ئەم فەرموودەیە خەلکانێکی زۆر رەخنەی لێدەگرێت ئینجا هەندێکیان فەرموودەکە رەت دەکەنەوە بەبیانووی ئەوەی لەگەل ژیری مرۆڤ ناگونجێ وە خەلکانێکیش دێن ئەم حدیسە دەکەنە بەڵگەی ئەوەی کە دەتوانی ئازاری خەلکی جگە لەمسولمانان بدەی دەی وە بێباورانی ئەم سەردەمەش ئەم حدیسەیان بەدەم گرتووە ئەلێن ئائەوەیە ئیسلام ئایەوە (رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ )ه ؟  ، ئەمەش بۆهۆی بێ ئاگاییە لە زانستە ئیسلامیەکان وەگرینگترین ئەم زانستانەی کە بۆ تێگیشتن لە فەرموودەکانی سەروەرمان محمد فەرامۆشکراون، وە بۆیە خەلکانێک دەکەونە ئەم هەلە گەورانە

گرینگترین ئەم زانستانە ئەمانەن

۱- سبب وورد الحدیث

۲- سبب اختلاف تاویل

۳- غریب الحدیث

٤-علم علل الحدیثة

وەچەند زانستی تری گرینگ….،

سەرەتا فەرموودەکە دوو رێگایەکی هەیە

۱-.عن سهيل بن أبي صالح عن أبيه عن أبي هريرة (لا تبدؤوا المشركين ـ وفي رواية اليهود والنصارى ـ بالسلام وإذا لقيتموهم فاضطروهم إلى أضيق الطريق).صحیح مسلم

(مسولمانان ئێوە دەست پێشخەری مەکەن لەسەلام کردن لە مشریکەکان و یهود ونسرا  وەگەر لەرێگایەک ئەوانتان بینی رێگاکانیان لەسەر تەسک بکەنەوە بیان خەنە تەسکترین رێگا)

۲- رواه محمد بن إسحاق عن يزيد بن أبي حبيب عن مرثد عن أبي بصرة الغفاري سمعت النبي صلى الله عليه وسلم قال 🙁 فلا تبدؤوهم بالسلام فإذا سلموا عليكم فقولوا وعليكم)

واتا : دەست پێشخەری مەکەن لە سەلام کردن لە یهودیەکاج وەگەر ئەوان سەلامیان لێکردن بلێن وعلیک واتا لەئێوەش بێ)

گێرداروەی “یەکەم” لە سحیح مسلم هاتووە ، بەڵام زۆربەی زانایان ئەم حدیسەیان بەزەعیف داناوە بەهۆی ئەوەی لە گێرداوەکە “سهيل بن أبي صالح” تێدایە ئەم پیاوە جێگای باورە لەوەی کەدرۆ و شتی خراپ ناکات وە زۆر جێگای سیقەیە لەم بارەیەوە ، بەلام لە رووی (الحفظ) -لەبەرەوە-وە جێگای قسەیەوە زۆربەی زانایان ئەلێن ئەم پیاوە لەبەر کردنی باش نییە و هەلە دەکا بۆیە زانایان دەفەرموون گەر ئەم پیاوە لەهەر حدیسێک تفرد بکا واتا بەتەنها ئەو بگێرتەوە کەسی تر ئەم فەرموودەیە نەگێردابیتەوە ئائەوە لێی وەرناگرین ئینجا ئەم فەرموودەی کە دەفەرمووێ (لا تبدؤوهم بالسلام وإذا لقيتموهم في الطريق فاضطروهم إلى أضيق الطريق).

(مسولمانان ئێوە دەست پێشخەری مەکەن لەسەلام کردن لە مشریکەکان و نساراو یهودی وەگەر لەرێگایەک ئەوانتان بینی رێگاکانیان لەسەر تەسک بکەنەوە )،

تەنها ئەو گێراویەتەوە کەس جگە لەو نەیگێراوەتەوە بەم شێوازە بەلکو بەم شێوەیە گێراویەنەتەوە

رواه محمد بن إسحاق عن يزيد بن أبي حبيب عن مرثد عن أبي بصرة الغفاري سمعت النبي صلى الله عليه وسلم قال :(إني راكب غدا إلى يهود فلا تبدؤوهم بالسلام فإذا سلموا عليكم فقولوا وعليكم). (ئێوە دەست پێشخەری مەکەن لە سەلام کردن لێیان وە گەر ئەوان سەلامیان کرد بلێن لەئێوەش بێ)

کەواتە ئەمەی

(وإذا لقيتموهم في الطريق فاضطروهم إلى أضيق الطريق).

(وەگەر لەرێگایەک ئەوانتان بینی رێگاکانیان لەسەر تەسک بکەنەوە )،

منکرە چونکە سهیل زەعیفە مخالەفەی لەخۆی باور پێکراوتر کردووە چونکە هیچ کامێک لەراویەکانی تر ئەم زیادەیان نەووتوە لەکاتی گێرانەوەی ئم فەرموودەیە کەواتە ئەم پارچەیە زەعیفە

قسەی ئەم زانایانەی کە دەلێن سهیل زەعیفە

۱- قال عبّاس الدوري عن يحيى بن معين قال: “سهيل والعلاء بن عبدالرحمن حديثهما قريب من السواء، وليس حديثهما بحجة”.

۲- وروى أحمد بن زهير بن أبي خيثمة عن يحيى بن معين قال: “لم يزل أصحاب الحديث يتقون حديثه”. وقال مرة: “ضعيف”، ومرة: “ليس بذاك”.

۳- قال ابن حجر: “وقد روى عنه مالك وهو الحكم في شيوخ أهل المدينة الناقد لهم، ثم قيل في حديثه بالعراق أنه نسيى الكثير منه وساء حفظه في آخر عمره”.

٤- ذهبـي في الكاشف

قال ابن معين : هو مثل العلاء و ليسا بحجة . و قال أبو حاتم : لا يحتج به .

٥- وكان من كبار الحفاظ ، لكنه مرض مرضة غيرت من حفظه . حكى الترمذي أن سفيان بن عيينة قال : كنا نعد سهيل بن أبي صالح ثبتا في الحديث . وقال أحمد : ما أصلح حديثه! ! .

کەواتە گێرداروەی ژمارە”یەک” زەعیف بوو ئێستاش ئەچینە سەر گێردراوەی

“ژمارە دوو”

۲- رواه محمد بن إسحاق عن يزيد بن أبي حبيب عن مرثد عن أبي بصرة الغفاري سمعت النبي صلى الله عليه وسلم قال 🙁 فلا تبدؤوهم بالسلام فإذا سلموا عليكم فقولوا وعليكم)

واتا : دەست پێشخەری مەکەن لە سەلام کردن لە یهودیەکاج وەگەر ئەوان سەلامیان لێکردن بلێن وعلیک واتا لەئێوەش بێ)

ئەم گێرداوە متواترە هیچ گومانێک نییە لەراست و دروستیەتی بەلام روونکردنەوەی هەیە کە ئەم گێراوە چۆنە؟

روونکردنەوەک لەبارەی ئەم فەرموودەی پەیامبەرمان کە دەفەرمووێت

سەرەتا ئەم فەرموودەیە رێگای زۆرە وە بەشێوەک تادەگاتە ئاستی متواتر وە هیچ گومانێک لە راست و دروستی ئەم فەرموودەیە نییە چونکە وەک ووتمان متواترە کەهێزەکەی بەقەت ئایەتێکی قورئان لەرووی هێزی گێرانەوەکەی چونکە قورئان متواترە ئەم گێردراوەش متواترە  ، کەواتە روونکردنەوە ئەم فەرموودەیە چۆنە ؟

هۆکاری ئەوەی کە پەیامبەرمان دەفەرمووێت

(ئێوە دەست پێشخەری مەکەن لە سەلام کردن لێیان وە گەر ئەوان سەلامیان کرد بلێن لەئێوەش بێ) چونکە ئەم کاتە مسولمانان لەگەل یهود و نسرا شەریان بوو بەهۆی ئەوەی یهودیەکان دەیان وویست لەگەڵ خەلکی مکە هەموو مسولمانان شهید کەن بۆیە کاتێک پەیامبەر ئەوەی زانی یەکەم بریاری ئەوە بوو کە (ئێوە دەست پێشخەری مەکەن لە سەلام کردن لێیان وە گەر ئەوان سەلامیان کرد لێن لەئێوەش بێ)

وقد فسر إسحاق بن راهويه هذا الحديث بأن المراد منه منع بذل الأمان لليهود حين خرج إليهم النبي صلى الله عليه وسلم لحصارهم، لكونهم أهل حرب قال إسحاق(إذا كانت حاجة إليه فلك أن تبدأه بالسلام،

إسحاق بن راهويه  مەبەستی ئەم فەرموودەیەی پەیامبەرمان ئائەوەیەکە لابردنی پارستنی یهودیەکانە چونکە ئەوان لەخەلکە شەران گێزەکە بوون کەدەیان وویست پەیامبەر و هاولان شهیدکەن ،

وكذا فسر شيخ الإسلام ابن تيمية سبب ورود حديث النهي عن بدء اليهود بالسلام كما نقله عنه ابن القيم (أما قول النبي لا تبدؤوهم بالسلام، وهذا لما ذهب إليهم ليحاربهم وهم يهود قريظة فأمر ألا يبدؤوا بالسلام، لأنه أمان وهو قد ذهب لحربهم، سمعت شيخنا يقول ذلك).

واتا :

زانای پایەبەرزی ئیسلام ابن التیمیە دەفەرمووێ هۆکاری دانانی ئەم یاسایە لەلان پەیامبەرمان کە نابێ سەلام …..، ئائەوە هۆکاری ئەوە بوو کە پەیامبەرمان زانی بەنوقوریزە دەیانەوێ هێرش بکەنە سەر مسولمانان بۆیە پەیامبەرمان فەرمووی سەلامیان لێ مەکەن چونکە سەلام مانای ئاشتیە بەلام پەیامبەر و هاولانی چونە بۆ تۆلە لێکردنەوە ، ئەم قەولە قوتابی شیخ اسلام ابن التیمیە گێراویەتەوە لێی کە ابن القیمە)

کەواتە زانیمان هۆکاری ئەم گێردرا و یاسای  لەسەلام کردن چیبووە وە زۆرینە هاولان و تبعی سەلامیان لە یهودی نسرا کردووە دوای ئەم شەر وە دوای ئەم فەرموودەیەی سەروەرمان بەڵام ئەوان دەیان زانی کە پەیامبەرمان تەنها مەبەستی یهودیەکانی ئەم کات بوو کەکاتی شەربووە ،

بەم بەلگانەی خوارەوە ئەم فەرموودەیە تایبەتە بەمانە

۱- حديث البراء في الصحيحين (أمرنا رسول الله صلى الله عليه وسلم بسبع …وإفشاء السلام).

واتا

( پەیامبەرمان فەرمانی بە ۷شت کردین …یەکێک لەمانە بڵاو کردنەوەی سەلامە لەهەموو خەلک )

2ـ حديث عبد الله بن سلام وكان أول شيء قاله النبي صلى الله عليه وسلم أول يوم دخل فيه المدينة (يا أيها الناس أفشوا السلام، وأطعموا الطعام، وصلوا الأرحام، وصلوا بالليل والناس نيام، تدخلوا الجنة بسلام).

واتا

هاولانی پەیامبەرمان کاتێک هاتە ناو مەدینە فەرمووی

(ئەی خەلکینە سەلام بلاو کەنەوە ………..)

3ـ حديث عبد الله بن عمرو أن رجلا سأل رسول الله صلى الله عليه وسلم أي الإسلام خير؟ قال (تطعم الطعام وتقرأ السلام على من عرفت ومن لم تعرف).

پیاوێک لە پەیامبەرمانی پرسی چ شتێک خێرە پەیامبەرمان فەرمووی

( خواردن ببەخشی وە سەلام لە هەموو خەلک بکەی ئینجا بیناسی یاخود نا)

4_{وإذا سمعوا اللغو أعرضوا عنه} هەركە قسەی بێهوودە دەبیسن، و رووی لێوەر دەگێڕن {و قالوا لنا أعمالنا و لكم أعمالكم} بەنەفامان دەڵێن: كاروكردەوەی خۆمان بۆ خۆمان و، كارو كردەوەی ئێوەیش بۆ خۆتان {سلام عليكم لا نبتغى الجاهلين} سڵاوتان لەسەربێت،

5_{فاصفح عنهم وقل سلام} جا تۆ وازیان لێ بێنەو ماڵ ئاوایییان لێ بكە، دیاره ‌ئەم سڵاوەی ئێرە، واتای جیابوونەوەو لێكدووركەوتنەوەیە، نەك سڵاوی خۆشەویستیی و پێكەوە ژیان {فسوف يعلمون} دەسا لەئاییندەدا ئەزانن پاشەرۆژیان چۆنەو چییان بەسەر دێت،

6_رواه إسماعيل بن عياش عن محمد بن زياد الألهاني وشرحبيل بن مسلم عن أبي أمامة (أنه كان لا يمر بمسلم ولا يهودي ولا نصراني إلا بدأه بالسلام) ([69]) ابن أبي شيبة في المصنف 5/249 و5/247 ، وعنه ابن ماجه في السنن ح رقم 3693 وقال البوصيري :إسناده صحيح رجاله ثقات.وهذا إسناد صحيح فإنه من رواية إسماعيل بن عياش عن أهل بلده وثقات شيوخه كمحمد بن زياد وشرحبيل بن مسلم صحيحة يحتج بها، كما في تهذيب التهذيب 1/282 .

واتا

(أبي أمامة  بەلای هەر مسولمانێک و یهودیەک و نسرا بچووبا سەلامی لێدەکردن)

7-وفي رواية عن محمد بن زياد قال:كنت آخذ بيد أبي أمامة فأنصرف معه إلى بيته فلا يمر بمسلم ولا نصراني ولا صغير ولا كبير إلا قال:سلام عليكم !سلام عليكم !سلام عليكم !حتى إذا انتهى إلى باب داره التفت إلينا ثم قال:يا بني أخي (أمرنا نبينا صلى الله عليه وسلم أن نفشي السلام).

البيهقي في شعب الإيمان 6/425 ، وحلية الأولياء 6/112 بأسانيد صحيحة إلى بقية وقد صرح بالسماع فزال ما يخشى من تدليس

لەگێردراوەیەکی تر لە ابی امامە محمدی کوری زیاد لەگەلی رۆیشت بۆجێگایەک بەلای هەر مسولمانێک و یهودیەک و نسرا و گەورێک و بچووکێک بچووبا سەلامی لێدەکردن دەیوت السلام علیکم  تا گەیشتینەوە نزیک دەگای مالیان سەیرێکی ئێمەی کردوو ووتی پەیامبەرمان فەرمانی بلاوو کردنەوەی سەلامی پێ کردووین ،

7_-عن إسماعيل بن عياش عن ابن عجلان (أن عبد الله وأبا الدرداء وفضالة بن عبيد كانوا يبدؤون أهل الشرك بالسلام) ابن أبي شيبة المصنف 5/249، عن إسماعيل بن عياش، وهذا الأثر من رواية ابن عياش عن ابن عجلان المدني، وفيها ضعف، وتتقوى بشواهدها.

واتا

(عبد الله وأبا الدرداء وفضالة بن عبيد سەلامیان لە خەلکی مشریک دەکرد )

8_عن المسعودي عن عون بن عبد الله قال:سأل محمد بن كعب عمر بن عبد العزيز عن ابتداء أهل الذمة بالسلام فقال:ترد عليهم ولا تبتدئهم.

قلت:فكيف تقول أنت؟ قال:ما أرى بأسا أن نبدأهم!

قلت :لم ؟ قال :لقول الله تعالى {فاصفح عنهم وقل سلام فسوف يعلمون}.([67])

پرسیار کرا لە محمد بن كعب عمر بن عبد العزيز لە دەست پێشخەری سەلام لە اهلی زمیمە -ئەوانە یهودی و….،دەگرێتەوە- ووتی دەست پێشخەری ناکرێ لەسەلام بەڵام گەر ئەوان سەلامیان کرد وەلامیان دەدەینەوە هاولێکی فەرموو چۆن وادەلێی ؟ ووتی هیچ شتێکی نا شرعی نابینم کە دەست پێشخەری بکەم لەسەلام  محمد فەرمووی بەچ بەلگەیک هاولەکەی فەرمووی ئەی پەروەردیگار نافەرمووێ سەلامیان لێبکە)

9_وعن المسعودي عن القاسم بن عبد الرحمن عن تميم بن سلمة قال (مشى مع عبد الله ناس من أهل الشرك فلما بلغ باب القصر سلم عليهم).  الطبراني في المعجم الكبير 9/193 ، قال الهيثمي في مجمع الزوائد 8/83 (رواه الطبراني ورجاله رجال الصحيح إلا أن تميم بن سلمة لم يدرك ابن مسعود)، وقد صح عن ابن مسعود من طرق أخرى.

واتا

(هاولێک لەگەل عبدالله کوس مسعود بەرێگادا رۆیشت لەگەل خەلکانی مشریک  وەکاتێک دەگیشتە  مالی مشریکین عبدالله سەلامی لێدەکردن)

10_عن عمار الدهني عن رجل عن كريب عن ابن عباس أنه كتب إلى رجل من أهل الكتاب:السلام عليك

ابن عباس نووسراوێکی نووسی بۆ گاورو نسرا نووسی السلام علیک

کەواتە هیچ کێشەک نییە و دروسته سەلام کردن لە یهودی و نسرا ….،

لە کۆتاییدا ئامۆژگاریمان بۆ ئەم بەرێزانەی کە قسە لەسەر ئەم فەرموودانە دەکەن ئابەرێزەکەم ئەوە کاری تۆ نییە چونکە تەنها زانینی عەرەبی بەس نییە بۆ ئەوەی لەم فەرموودانە بگەی بەڵکو پێویستی بە زانستە ئیسلامیەکانە