چۆن بەدوای محمد دەکەون کە وای کردووە ژنی کورەکەی زەید تەلاق بدرێ و پاشان بۆخۆی مارەی کات

چۆن بەدوای کەسێک دەکەون کە وای کردووە ژنی کورەکەی تەلاق بدرێ و پاشان بۆخۆی مارەی کات ئەمەش بەچەند بەلگەیەکی باورپێنەکراو و بێتوانا و زەعیف و قسەی هەندێک لە زانایانی مێژوی ئیسلامی دەبێ ئەوە بزانین کە

۱- (هەرچی لەکتێبی تفسیر قورئان و لەکتێبەکانی فەرموودە و کتێبە مێژوویەکان هەنە هەمووی راست نیین)

سەرەتا بەرێزان ئەبێ ئەوە بازانین کەهەرچی باس کراوە لە کتێبەکانی فەرموودە و مێژوو راست نیینە هەموو پێویستی بەدوا داچوون و لێکۆلینەوەی هەیە هەروەک امام تبەری لە پێشەکی کتێبە بەناو بانگەکەی (تارخ ملک و رسل ) لەبارەی مێژ و دەفەرمووێ

(هەرچی لەم کتێبە هەیە راست نییە بەڵکو من تەنها هاتوومە قسەکان و روداوە مێژویەکانم نووسیوەتەوە تاوەک و هیچ لەم بابەتانە لەناو نەچن )، کەواتە ئەمە قسەی ئەم زانایانەیە کە بابەتەکیان بۆ نووسین و گێرداونەتەوە، ئێستا کۆمەلێک کەسێک دەپرسن کەواتە ئەم شتانە درۆ و راست نیینە بۆچی لەکتێبەکانیان نووسوەتەوە چۆن دەبێ شتی درۆ لەکتێبەکانیان دورخەنەوە ؟ بەرێزان امام تەبەری یان هەر زانایەکی تر کە روداوە مێژویەکان یاخود فەرموودەکانی بێ گێراوینەوە ناتوانن و کات رێیان پێنادات بێن هەرچی نووسوویەتانەوە لێیبکۆڵنەوە ئایە ئەم قسە راستە یاخود درۆیە زۆر زانامان هەیە لەسەر کتێبی مردووە بۆیە ئەم زانایانە تەنها شتەکانمان بۆ دەگێرنەوە و ئیتر لەسەر زانای ترە کە لێی بکۆلنەوە ئایە راستە یاخود درۆیە ئێستا زۆرینە کتێبەکانمان لێکۆلینەوەی لێکراوە ،کە ئایە شتەکان چی راست و چی ناراستن وە بگرە کتێبەکانی تفسیری قورئانیش هەروانە بۆیە پێویستە هەموو کتێبێکی ئیسلامی بەدواداچوون لێکۆلینەوەی- التحقیق- لەسەر بێ ئینجا بیخوێنینەوە گەر نا زۆر توشی کێشە دەبین ،

قسەی زانانیان لەم بارەیەوە کە هەرچی لەکتێبەکانە راست نیین

قال ابْنُ الكمال: { كتب التفسير مشحونة بالأحاديث الموضوعة }

واتا (کتێبەکانی تفسیری قورئان پرە لە فەرموودەی هەڵبەستراو)

قال شيخ الإسلام ابن تيمية:

{ وهذه الكتب التي يسميها كثير من الناس كتب التفسير فيها كثير من التفسير منقولات عن السلف مكذوبة عليهم ، وقول على الله ورسوله بالرأي المجرد ، بل بمجرد شبهة قياسية أو شبهة أدبية }

واتا

(ئەم کتێبانەی کە خەلک ناوی لێناوە کتێبی تفسیری قورئان زۆر شتی تیایە لەسەر سەلەف کە درۆیە یاخو هەندێ شتیان گێراوەتەوە درۆیە ……)

۲- مسولمانان هیچ شتێک وەرناگرن بەبێ لێکۆلینەو بەدواداچون

يقول الإمام مسلم:

(بَاب بَيَانِ أَنَّ الْإِسْنَادَ مِنْ الدِّينِ، وَأَنَّ الرِّوَايَةَ لَا تَكُونُ إِلَّا عَنْ الثِّقَاتِ، وَأَنَّ جَرْحَ الرُّوَاةِ بِمَا هُوَ فِيهِمْ جَائِزٌ بَلْ وَاجِبٌ، وَأَنَّهُ لَيْسَ مِنْ الْغِيبَةِ الـْمُحَرَّمَةِ بَلْ مِنْ الذَّبِّ عَنْ الشَّرِيعَةِ الْمُكَرَّمَةِ ).

پێشەوا مسلم دەفەرمووێ

(لەکتێبی خۆی لە سحیح مسلم لە بابی سەندەی گێرداوە لەئاینە دەفەرمووێ

گێردراوەی فەرموودە نابێ لەکەس جگە لە کەسی باور پێکرا وە باسکردنی کەسیکی خراپ بەخراپ جائیزە -تاخەلک باور بەقسەکانی نەکا خەلک لارێ نەکا – وەبگرە واجبیشە ، وە ئەم باسکردنە ئەم کەسە خراپە حرام نییە بەڵکو لە پێویستەکانی ئاینە )،

وقال مُحَمَّد ابْنُ سِيرِينَ: { إِنَّ هَذَا الْعِلْمَ دِينٌ فَانْظُرُوا عَمَّنْ تَأْخُذُونَ دِينَكُمْ }.

محمدی کوری سیرین دەفەرمووێ (ئەم زانستەی کە دەتگێنێتە ئاین هەر خۆی ئاینە بۆیە ئاگاداربن کە زانستەکەتان لەکێ وەردەگرن)

بۆیە دەبێ ئاگاداربین هەر شتێکمان بینێ و گوێ لێبوو یەکەم شت سەیری راست و دروستی بابەتەکە بکەین ،

“بۆیە ئێستاکە ئەچینە سەر گێرداوەی ئەم بابەتە لەرووی راستی و نادروستیەوە”

ئه‌م رێگایانه‌ی لێوه‌ی ریوایه‌ت كراوه‌

ئه‌م چیرۆكه‌ به‌ چەندرێگایەک گێرداوەتەوە ،

تخریجی چیرۆكه‌كه‌، ئه‌م رێگایانه‌ی لێوه‌ی ریوایه‌ت كراوه‌، له‌گه‌ڵ باسكردنی هۆیه‌كانی و حوكمه‌كان

ئه‌م چیرۆكه‌ به‌ هه‌شت رێگا هاتووه‌ گشتیان لاوازن باسی هه‌ریه‌كه‌یان هۆكاری لاوازییه‌كه‌ی ده‌كه‌ین

ڕیوایه‌تی یه‌كه‌م:

له‌ أنسی كوری مالك – ره‌زای خوای له‌سه‌ربێـت – وتی :« أَتَى رَسُولُ اللَّهِ – صلى الله عليه وسلم – مَنْزِلَ زَيْدِ بْنِ حَارِثَةَ ، فَرَأَى رَسُولُ اللَّهِ – صلى الله عليه وسلم – امْرَأَتَهُ زَيْنَبَ ، وَكَأَنَّهُ دَخَلَهُ ( لَا أَدْرِي مِنْ قَوْلِ حَمَّادٍ ، أَوْ فِي الْحَدِيثِ ) (1) فَجَاءَ زَيْدٌ يَشْكُوهَا إِلَيْهِ ، فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ – صلى الله عليه وسلم – : أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ . قَالَ : فَنَزَلَتْ : { وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ } إِلَى قَوْلِهِ : { زَوَّجْنَاكَهَا } يَعْنِي زَيْنَبَ ».

واتا

(پەیامبەر هاتە مالی زەید پەیامبەر ژنی زەیدی بینی کە زەینب بوو وەک ئەوە وابوو کە زەینەب چووبێتە دلی پەیامبەرمان ….)

1- ئه‌ویه‌ ئه‌م قسه‌یه‌ی كردووه‌ (مؤملی كوری اسماعیل)بووه‌ یه‌كێكه‌ له‌ گێره‌ره‌وه‌كانی فه‌رمووده‌

2- امامی أحمد ئه‌م فه‌رموده‌یه‌ی ریوایه‌ت كردووه له‌ مسنده‌كه‌ی به‌ ژماره‌ 12511 ئه‌ویش له‌ رێگه‌ی مؤمل ه‌وه‌

ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ دوو هۆ‌ی زەعیفی تیایه

1-له‌ گێرانه‌وه‌ی مؤمل ی كوری إسماعیل ه‌ ئه‌ویش له‌به‌ركردنی خراپ بووه‌ هه‌ڵه‌ی زۆر بووه‌ ئه‌مه‌ش وته‌ی زانایانه‌ له‌باره‌ی مؤمل

أبو حاتم : صدوق ، كثير الخطأ

امامی البخاري: منكر الحديث

يعقوبی كوری سفيان : حديثه لا يشبه حديث أصحابه

محمدی كوری نصر المروزي : إذا انفرد بحديث وجب أن يُتوقف ويُتثبت فيه ؛ لأنه كان سيئ الحفظ ، كثير الغلط

زانای تریش قسه‌یان له‌سه‌ری كردووه‌ به‌ڵام ئه‌وه‌نده‌ به‌سه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سه‌ بناسین.

2- مؤمل كه‌ گێره‌ره‌وه‌ی ئه‌م حدیثه‌یه‌ زیاده‌یه‌كی هاوێشتۆته‌ سه‌ر ئه‌م حدیثه‌ كه‌ ده‌ڵێت ( أَتَى رَسُولُ اللَّهِ – صلى الله عليه وسلم – مَنْزِلَ زَيْدِ بْنِ حَارِثَةَ ، فَرَأَى رَسُولُ اللَّهِ – صلى الله عليه وسلم – امْرَأَتَهُ زَيْنَبَ ، وَكَأَنَّهُ دَخَلَهُ) واتا

(پەیامبەر هاتە مالی زەید پەیامبەر ژنی زەیدی بینی کە زەینب بوو وەک ئەوە وابوو کە زەینەب چووبێتە دلی پەیامبەرمان ….)

چونكه‌ ئه‌م حدیثه‌ چه‌ند كه‌سێكی متمانه‌ پێكراو گێراویانه‌توه‌ به‌ڵام ئه‌م زیاده‌ی سه‌ره‌وه‌ی له‌گه‌ڵ نییه‌ له‌وانه‌ش

1- مُعَلَّى ی كوری مَنْصُورٍ كه‌ امامی بخاری حدیثه‌كه‌ی گێراوه‌ته‌وه‌ به‌ژماره‌ 4787 كه‌ ده‌ڵێت حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحِيمِ حَدَّثَنَا مُعَلَّى بْنُ مَنْصُورٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ زَيْدٍ حَدَّثَنَا ثَابِتٌ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ هَذِهِ الْآيَةَ {وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ} نَزَلَتْ فِي شَأْنِ زَيْنَبَ بِنْتِ جَحْشٍ وَزَيْدِ بْنِ حَارِثَةَ

2- مُحَمَّدُ ی كوریُ أَبِي بَكْرٍ الْمُقَدَّمِيُّ ئه‌میشیان أمامی بخاری حدیثه‌كه‌ی گێراوه‌ته‌ به‌ژماره‌ 7420 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي بَكْرٍ الْمُقَدَّمِيُّ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ زَيْدٍ عَنْ ثَابِتٍ عَنْ أَنَسٍ قَالَ جَاءَ زَيْدُ بْنُ حَارِثَةَ يَشْكُو فَجَعَلَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ اتَّقِ اللَّهَ وَأَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ قَالَ أَنَسٌ لَوْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَاتِمًا شَيْئًا لَكَتَمَ هَذِهِ.

چه‌ندانی تریش به‌هه‌مان شێوه‌ی سه‌ره‌وه‌ گێراویانه‌ته‌وه‌ به‌ڵام ئه‌م زیاده‌یه‌ی له‌گه‌ڵ نییه‌ کە دەلێت پەیامبەر چۆتە مالی زەید و زەینەبی بینی لەوێ كه‌واته‌ ئه‌م گێرانه‌وه‌ی له‌ مؤمله‌وه‌ لاوازه‌و كاری پێناكرێت.

ڕیوایه‌تی دووه‌م: له‌ محمدی كوری يحيى كوری حبان: قال : جاء رسول الله – صلى الله عليه وسلم – بيت زيد بن حارثة يطلبه ، وكان زيد إنما يقال له زيد بن محمد ، فربما فقده رسول الله – صلى الله عليه وسلم – الساعة ، فيقول: أين زيد ؟ فجاء منزله يطلبه ، فلم يجده ، وتقوم إليه زينب بنت جحش ، زوجته فُضُلاً ، فأعرض رسول الله – صلى الله عليه وسلم – عنها ، فقالت : ليس هو هاهنا يا رسول الله ، فادخل بأبي أنت وأمي ، فأبى رسول الله – صلى الله عليه وسلم – أن يدخل ، وإنما أعلن سبحان الله العظيم ، سبحان مصرف القلوب ، فجاء زيد إلى منزله ، فأخبرته امرأته أن رسول الله – صلى الله عليه وسلم – أتى منزله ، فقال زيد : ألا قلت له أن يدخل ؟ قالت : قد عرضت ذلك عليه فأبى . قال : فسمعت شيئاً ؟ قالت : سمعته حين ولى تكلم بكلام ، ولا أفهمه ، وسمعته يقول: سبحان الله العظيم ، سبحان مصرف القلوب ، فجاء زيد حتى أتى رسول الله – صلى الله عليه وسلم – فقال : يا رسول الله : بلغني أنك جئت منزلي فهلا دخلت بأبي أنت وأمي يا رسول الله ، لعل زينب أعجبتك فأفارقها ، فيقول رسول الله – صلى الله عليه وسلم – : أمسك عليك زوجك . فما استطاع زيد إليها سبيلاً بعد ذلك اليوم ، فيأتي إلى رسول الله – صلى الله عليه وسلم – ، فيخبره رسول الله : أمسك عليك زوجك .فيقول: يا رسول الله ، أفارقها ؟ فيقول رسول الله – صلى الله عليه وسلم – : احبس عليك زوجك .

ففارقها زيد ، واعتزلها ، وحلت ، يعني انقضت عدتها ، قال: فبينا رسول الله – صلى الله عليه وسلم – جالس يتحدث مع عائشة إلى أن أخذت رسول الله – صلى الله عليه وسلم – غشية ، فسري عنه وهو يتبسم وهو يقول: من يذهب إلى زينب يبشرها أن الله قد زوجنيها من السماء ، وتلا رسول الله – صلى الله عليه وسلم – : { وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ }

واتایەکی بەکورتی

(پەیامبەر هاتە مالی زەید پەیامبەر ژنی زەیدی بینی کە زەینب بوو وەک ئەوە وابوو کە زەینەب چووبێتە دلی پەیامبەرمان و پەیامبەرمان لەگەل زەینەب دانشتووە وە جوانی زەینەبی چۆتە دلی ووتیەتی سبحان الله … پاشان زەید هاتۆتەوە بەوەی زانیەوە کە پامبەر هاتەوە مالی بەتەنها بۆیە پێی ناخۆش بووە زەینەبی تەلاق داوە …. )

ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ ابن سعد له‌ طبقات له‌ به‌رگی هه‌شته‌م هێناویه‌تی هه‌روه‌ها حاكم له‌ مستدرك هێناوه‌تی وه‌ ابن جوزئی له‌ (منتظم في تأريخ) هێناویه‌تی له‌ رێگای ابن سعده‌وه‌

ئه‌م ڕيوایه‌ته‌ سێ هۆ‌ی تێداییه‌

یه‌كه‌م: ئه‌م ریوایه‌ته‌ له‌ رێگای محمدی كوری عمره‌ كه‌ به‌ الواقدی ناسراوه‌ و زانایان له‌ باره‌یه‌وه‌ گوتوویانه امام بخاری ده‌لیت (لێی بێده‌نگ بوونه‌ من هیچ پیتیكی ئه‌ویشم لا نییه‌ و هیچ حدیثێكم نه‌ناسیوه‌ و به‌ قسه‌كانی قه‌ناعه‌تم نییه‌ به‌ قسه‌كانی)

وه‌ ئیمام احمدیش ده‌لیت (ئه‌و درۆزنه‌وه‌ سند دروستده‌كات به‌ ئاره‌زووی خۆی ) وه‌ امامی نسائی ده‌ڵێت (درۆ به‌ده‌م پێغه‌مه‌بری خوا ده‌كات) وه‌ امام مسلم ده‌ڵێت(حدیثه‌كانی وه‌ناگیرین و ته‌ركن) وه‌ ، هه‌وه‌ها چه‌ندان زانای تریش شایه‌دی ئه‌وه‌ ده‌ده‌ن كه‌ ئه‌م كه‌سه‌”واقدی” قسه‌كانی راست نین و قسه‌ هه‌لده‌به‌ستێـت.

دووه‌م: مامۆستاكه‌ی واقدی (عبدالله ی كوری عامر اسلمی) ئه‌ویش زانایان هاوران له‌سه‌ر لاوازی قسه‌كانی ئه‌م كه‌سه‌.

ڕیوایه‌تی سێیه‌م: له‌ عبد الرحمن ی كوری زيد ی كوری أسلم قال :« كان النبي – صلى الله عليه وسلم – قد زوج زيد بن حارثة زينب بنت جحش ابنة عمته ، فخرج رسول الله – صلى الله عليه وسلم – يوماً يريده ، وعلى الباب ستر من شعر ، فرفعت الريح الستر ، فانكشفت وهي في حجرتها حاسرة ، فوقع إعجابها في قلب النبي – صلى الله عليه وسلم – ؛ فلما وقع ذلك كرهت إلى الآخر ، فجاء فقال: يا رسول الله ، إني أريد أن أفارق صاحبتي . قال: ما لك؟ أرابك منها شيء ؟ قال: لا والله ، ما رابني منها شيء يا رسول الله، ولا رأيت إلا خيراً ، فقال له رسول الله – صلى الله عليه وسلم – : أمسك عليك زوجك واتق الله . فذلك قول الله تعالى: { وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ } تخفي في نفسك إن فارقها تزوجتها »‌

واتاکەی لەهەمان فەرموودەکانی پێشەوە نزیکە بۆیە بەهۆی ئەوەی درێژ نەبێتەوە واتاماننەکردووە ،

ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ ابن جریر له‌ تفسیره‌كه‌ی باسی كردووه‌ كه‌ ده‌ڵێت: أخبرنا ابن وهب ، قال : قال ابن زيد… باسی حدیثه‌كه‌ ده‌كات.

ئه‌م ریوایه‌ته‌ دوو هۆ‌ی تێداییه‌

یه‌كه‌م: ئه‌م ریوایه‌ته‌ وه‌ك ئاسته‌نگێك وایه‌ چونكه‌ عبدالرحمن یكوری زید له‌ چینی دووه‌می تابعین بووه‌ له‌سالی 182ی كۆچی مردووه‌ وئه‌م رووداوه‌ی نه‌بینیوه‌ وه‌ باسی هیچ كه‌سێكیشی نه‌كردووه نه‌ له‌ صحابه‌كان نه‌ له‌تابعین كه‌وا ئه‌م رووداوه‌یان بۆی گێرابێته‌وه‌.

دووه‌م: عبدالرحمن ی كوری زید زانایان هاوران له‌سه‌ر لاوازی گێرانه‌وه‌كانی ئه‌م كه‌سه‌ له‌و زانایانه‌ی كه‌وا گێرانه‌وه‌كانیان به‌ لاواز داناوه‌(إمامی احمد، ابن معین،ابن المدینی، إمامی نسائی، أبو زرعة) وه‌ هه‌روه‌ها ابن حبان ده‌ڵێت: كان يقلب الأخبار وهو لا يعلم حتى كثر ذلك في روايته من رفع المراسيل وإسناد الموقوف فاستحق الترك وقال ابن سعد كان كثير الحديث ضعيفا جدا. وه‌ هه‌روه‌ها ابن خزیمة ده‌ڵێت: ليس هو ممن يحتج أهل العلم بحديثه لسوء حفظه

ڕیوایه‌تی چواره‌م: له‌ عن قتادة قال : جاء زيد إلى النبي – صلى الله عليه وسلم – فقال: إن زينب اشتد علي لسانها ، وأنا أريد أن أطلقها . فقال له النبي – صلى الله عليه وسلم – : اتق الله ، وأمسك عليك زوجك ، والنبي – صلى الله عليه وسلم – يحب أن يطلقها ، ويخشى قالة الناس إن أمره بطلاقها ، فأنزل الله تعالى: { وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ وَتَخْشَى النَّاسَ }

ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ هه‌ریه‌ك له‌ عبدالرزاق له‌ تفسیره‌كه‌ی له‌ ڕێگای معمر هێناویه‌تی وطبرانی له‌ معجم الكبیر له‌ ڕێگای معمر هێناویه‌تی وابن جریر له‌ له‌رێگای سعیدی كوری ابی عروبة هێناویه‌تی.

قتادةش ابن دعامة السدوسی یه‌ یه‌كێكه‌ له‌وانه‌ی ناسراوبووه‌ به‌ تدلیس كردن و زۆربه‌ی قسه‌كانی مرسل بوونه‌ إمامی أحمد له‌باریه‌وه‌ ده‌ڵێـت:نه‌مزانیوه‌ قتادة گوێیی له‌ هیچ هاوه‌ڵێكی پێغه‌مبه‌ر بووبێت جگه‌ له‌ انسی كوری مالك نه‌بێت. وه‌ ئه‌م ریوایه‌ته‌شی مرسه‌له‌ شعبی ده‌ڵێت:كان قتادة حاطب لیل ، و ابو عمرو ی كوری علاء ده‌ڵێت: ان قتادة لایغث علیه‌ شیء، وكان یأخذ عن كل أحد.

ڕیوایه‌تی چواره‌م: له‌ عن قتادة قال : جاء زيد إلى النبي – صلى الله عليه وسلم – فقال: إن زينب اشتد علي لسانها ، وأنا أريد أن أطلقها . فقال له النبي – صلى الله عليه وسلم – : اتق الله ، وأمسك عليك زوجك ، والنبي – صلى الله عليه وسلم – يحب أن يطلقها ، ويخشى قالة الناس إن أمره بطلاقها ، فأنزل الله تعالى: { وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ وَتَخْشَى النَّاسَ }

ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ هه‌ریه‌ك له‌ عبدالرزاق له‌ تفسیره‌كه‌ی له‌ ڕێگای معمر هێناویه‌تی وطبرانی له‌ معجم الكبیر له‌ ڕێگای معمر هێناویه‌تی وابن جریر له‌ له‌رێگای سعیدی كوری ابی عروبة هێناویه‌تی.

قتادةش ابن دعامة السدوسی یه‌ یه‌كێكه‌ له‌وانه‌ی ناسراوبووه‌ به‌ تدلیس كردن و زۆربه‌ی قسه‌كانی مرسل بوونه‌ إمامی أحمد له‌باریه‌وه‌ ده‌ڵێـت:نه‌مزانیوه‌ قتادة گوێیی له‌ هیچ هاوه‌ڵێكی پێغه‌مبه‌ر بووبێت جگه‌ له‌ انسی كوری مالك نه‌بێت. وه‌ ئه‌م ریوایه‌ته‌شی مرسه‌له‌ شعبی ده‌ڵێت:كان قتادة حاطب لیل ، و ابو عمرو ی كوری علاء ده‌ڵێت: ان قتادة لایغث علیه‌ شیء، وكان یأخذ عن كل أحد.

ڕیوایه‌تی پێنجه‌م: له‌ مقاتل ی كوری سليمان قال : زَوَّجَ النبي – صلى الله عليه وسلم – زينب بنت جحش من زيد ، فمكثت عنده حيناً ، ثم إنه عليه السلام أتى زيداً يوماً يطلبه ، فأبصر زينب قائمة ، وكانت بيضاء جميلة جسيمة من أتم نساء قريش ، فهويها وقال: سبحان الله مقلب القلوب ، فسمعت زينب بالتسبيحة ، فذكرتها لزيد ، ففطن زيد فقال: يا رسول الله ، ائذن لي في طلاقها ، فإن فيها كبراً ، تعظم عليَّ وتؤذيني بلسانها ، فقال عليه السلام : أمسك عليك زوجك واتق الله.

ئه‌م ریوایه‌ته‌ قرطبی له‌ تفسیره‌كه‌ی هێناویه‌تی به‌ڵام هیچ سندێكی بۆی باس نه‌كردووه‌. وه‌ هه‌روه‌ها مقاتل كه‌ گێره‌ره‌وه‌ی ئه‌م فه‌رموده‌یه‌یه‌ تۆمه‌تباره‌ به‌ درۆكردن و دانانی حدیث، عمرو كوری علی له‌باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێت: متروك الحديث كذاب. وه‌ ابن سعد ده‌ڵێت: أصحاب الحديث يتقون حديثه وينكرونه. وه‌ إمامی بخاری ده‌ڵێت:متروك الحدیث. وه‌ ابن حبان ده‌ڵێت: كان يأخذ عن اليهود والنصارى علم القرآن الذي يوافق كتبهم ، وكان مشبهاً يشبه الرب سبحانه وتعالى بالمخلوقين، وكان يكذب مع ذلك في الحديث. وه‌ إمامی نسائی ده‌ڵێت:كذاب.

ڕیوایه‌تی شه‌شه‌م: عكرمة ده‌ڵێت :« دخل النبي – صلى الله عليه وسلم – يوماً بيت زيد ، فرأى زينب وهي بنت عمته ، فكأنها وقعت في نفسه ، فأنزل الله : { وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ } . ئه‌مه‌شیان‌ سیوطی له‌ درالمنثور هێناویه‌تی به‌ڵام ضعیفه‌ چونكه‌ مرسله‌ به‌هۆی عكرمة وه‌ ..

ڕیوایه‌تی حه‌وته‌م: له‌ الشعبي :« أن رسول الله – صلى الله عليه وسلم – رأى زينب بنت جحش فقال: سبحان الله ، مقلب القلوب. فقال زيد بن حارثة: ألا أطلقها يا رسول الله ؟ فقال: أمسك عليك زوجك ؛ فأنزل الله عز وجل: { وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ }

ئه‌م ریوایه‌ته‌ش ابن عدی له‌ الكامل فی ضعفاء رجال هێناویه‌تی كه‌ دةڵێت: ثنا الساجي ثنا الحسن بن علي الواسطي قال ثنا علي بن نوح ثنا محمد بن كثير ثنا سليم مولى الشعبي عن الشعبي… وه‌ هه‌ر خۆشی دةڵێت مولی شعبة جێگای متمانه‌ نییه‌ بۆیه‌ ئه‌مه‌شیان ضعیفه‌.

ڕیوایه‌تی هه‌شته‌م: له‌ أبي بكر ی كوری سليمان ی كوری أبي حثمة :« أن رسول الله – صلى الله عليه وسلم – جاء بيت زيد بن حارثة ، فاستأذن، فأذنت له زينب ، ولا خمار عليها ، فألقت كم درعها على رأسها ، فسألها عن زيد ، فقالت: ذهب قريباً يا رسول الله ، فقام رسول الله – صلى الله عليه وسلم – وله همهمة ، قالت زينب: فاتبعته ، فسمعته يقول: تبارك مصرف القلوب ، فما زال يقولها حتى تغيب.

ئه‌م ریوایه‌ته‌ش طبرانی له‌ معجم الكبیر هێناویه‌تی ده‌ڵێـت: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بن عَبْدِ اللَّهِ الْحَضْرَمِيُّ، ثنا الْحَسَنُ بن عَلِيٍّ الْحُلْوَانِيُّ، ثنا مُحَمَّدُ بن خَالِدِ بن عَثْمَةَ، حَدَّثَنِي مُوسَى بن يَعْقُوبَ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بن الْمُنِيبِ، عَنْ أَبِي بَكْرِ … ریوایه‌ته‌كه‌ ده‌ھێنێت.

ئه‌م ڕیوایه‌ته‌ دوو هۆی تێدایه‌

یه‌كه‌م: مرسلة چونكه‌ أبوبكر خۆی صحابة نه‌بووه‌ به‌ڵكو یه‌كێك بووه‌ له‌ تابعین وه‌ ناوی هیچ كه‌سێكی تریشی نه‌ھێناوه‌ بڵێت له‌وه‌وه‌بیستوومه‌.وه‌ هه‌روه‌ها نور الدين علي بن أبي بكر الهيثمي له‌ كـێبی مجمع الزوائد ومنبع الفولئد دا ده‌ڵێت( رواه‌ طبرانی مرسلا)

دووه‌م: نادیاری عبدالرحمن ی كوری منیب كه‌ باسی ژیانی نه‌كراوه‌.

‌کەواتە هەرچی ئەم گێردراوانەی باسی ئەوە دەکا کە پەیامبەرمان چۆتە مالی زەید وە زەینەبی بەبێ جل دیووە یان قژی دیووە هەموو درۆیە لەسەر پەیامبەرمان

( بیروبۆچونی زانایان و راڤه‌كاران له‌سه‌ر ئه‌م چیرۆكه)

به‌گشتی زانایانی حدیث و مفسیرینی قورئان بوونه‌ته‌ دوو كۆمه‌ڵه‌

كۆمه‌له‌ی یه‌كه‌م: ره‌ت كردنه‌وه‌ی ئه‌م ریوایه‌تانه‌ و نكۆڵی لێكردینیان له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هیچ یه‌كیك له‌م ریوایه‌تانه‌ نه‌چه‌سپاون و راست نین وه‌ ده بنه‌ هۆكار بۆ تانه‌ دان له‌ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه‌ وسلم. وه‌ ئەم كۆمه‌ڵه‌ زانایه‌ رای راستیان له‌سه‌رهۆكاری دابه‌زیی ئه‌م ئایه‌تانه‌ بریتیه‌ له‌: خوا وه‌حی بۆ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه‌ وسلم كردووه كه‌وا زید زینب طلاق ده‌دات وه‌ ئه‌ویش زینب ده‌خوازێت كه‌ له‌لایه‌ن خواوه‌ لێی ماره‌ ده‌كرێت وه‌كاتێك زید شكایه‌تی كردووه‌ له‌ لای پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه‌ وسلم له‌باره‌ی خوو وره‌وشتی زینب به‌گوێی ناكات وه‌ پێشی وتووه‌ ده‌یه‌وێت ته‌ڵاقی بدات پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه‌ وسلم له‌ رووی ئه‌ده‌ب ووه‌سیه‌ت كردنه‌وه‌ پێی وتووه: له‌ خوا بترسه‌(یانی له‌ قسه‌كانت) وه‌ خێزانی خۆت بگره‌و ته‌ڵاقی مه‌ده‌ ئه‌مه‌ ئه‌و شته‌ بووه‌ كه‌وا پێغه‌مبه‌ری خوا له‌ دڵی خۆیدا شاردۆتیه‌وه و نه‌یویستووه‌ فرمانی پیبكات تا ته‌ڵاقی بدات هه‌رچه‌نده‌ زانیویه‌تی كه‌وا خوا له‌و ماره‌ی ده‌كات وه‌ پێغه‌مبه‌ر ترساوه‌ له‌وه‌ی خه‌لك قسه‌ی پێبڵێن وبڵێن ئه‌و زەینەبی ماره‌ كردووه‌ دوای ئه‌وه‌ی كه‌ خیزانی زید بووه‌ وه‌ فرمانی پیكردووه‌ ته‌ڵاقی بدات، خوای گه‌روه‌ش عقابی له‌ پێغه‌مبه‌ر گرت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی له‌ قسه‌ی خه‌لك ترساوه‌ له‌ كاریك كه‌ خوای گه‌وره‌ ریگه‌ی پیی داوه‌.

ئه‌و رایه‌ش گیردراوه‌ته‌وه‌ له‌ علی كوری حسین وه‌ زهری وه‌ سدی وه‌ هه‌ردوو قرطبیه‌كه‌ وتوویانه‌:ئه‌م قسه‌یه‌ زانایانی تحقیق له‌ راڤه‌كاران و زانا لێهاتووه‌كان له‌سه‌ر ئه‌م رایه‌ن وه‌ ئه‌م زانایانه‌ش هه‌مان قسه‌یان كردووه‌ (أبو بكر الباقلاني ، ووبكر بن العلاء القشيري ، وه‌ابن حزم ، وه‌ البغوي ، وه‌ ابن العربي ، وه‌ الثعلبي ، وه‌ القاضي عياض ، وه‌ الواحدي ، وه‌ أبو العباس القرطبي ، وه‌ أبو عبد الله القرطبي ، وه‌ القاضي أبي يعلى ، وه‌ ابن كثير ، وه‌ ابن القيم ، وه‌ ابن حجر ، وه‌ ابن عادل ، وه‌ الآلوسي ، وه‌ القاسمي ، وه‌ رحمة الله بن خليل الرحمن الهندي ، وه‌ ابن عاشور ، وه‌ الشنقيطي ، وه‌ ابن عثيمين)

وه‌ أبو عباس القرطبی ده‌ڵێت({ وإذ تقول للذي أنعم الله عليه } الآية ، قد اجترأ بعض المفسّرين في تفسير هذه الآية نسب إلى رسول الله ـ صلى الله عليه وسلم ـ ما لا يليق به ويستحيل عليه ؛ إذ قد عصمه الله منه ، ونزّهه عن مثله ، فقال . إن النبي ـ صلى الله عليه وسلم ـ هَوِيَ زينب امرأة زيد ، وربما أطلق بعض الْمُجّان لفظ : (( عشق )). ثم جاء زيد يريد تطليقها ، فقال له . أمسك عليك زوجك واتَّقِ الله ، وهو مع ذلك يحبُّ أن يطلقها ليتزوجها. وهذا القول إنما يصدر عن جاهل بعصمته ـ صلى الله عليه وسلم ـ عن مثل هذا ، أو مستخفّ بحرمته . والذي عليه أهل التحقيق من المفسرين والعلماء الراسخين أن ذلك القول الشنيع ليس بصحيح ، ولا يليق بذوي المروءات ، فأحرى بخير البريات ، وأن تلك الآية إنما تفسيرها ما حكي عن علي بن حسين أن الله تعالى أعلم نبيه بكونها زوجةً له ، فلما شكا حدّتَها زيدٌ له وأراد أن يطلقها ، قال له : أمسك عليك زوجَك واتَّقِ الله ، وأخفى في نفسه ما أعلمه الله به مما هو مبديه بطلاق زيدٍ لها وتزويج النبي ـ صلى الله عليه وسلم ـ لها. ونحوه عن الزهري والقاضي بكر بن العلاء القشيري وغيرهم)

واتا

(هەندێ لە مفسیرانی قورئان یاخود هەندێ گێرداوە هەیە باسی ئەوە دەکا کە پەیامبەر حەزی کردووە کە زەید زەینەبی ژنی تەلاق بدات و پاشان خۆی بیهێنێت ، دەلێت ئەم قسەیە بەهیچ جۆرێک راست نییە دوورە لەراستی بەڵکوو راستی ئەوەیە کە دوای کە پەیامبەر شەرمی کردووە ئەم ئایەتە بلێتە خەلک کە زەید ژنەکەی تلاق دەدا و پاشان خودا لەو مارەی دەکا ) سه‌یری كتێبی (المفهم لما أشكل من تلخيص كتاب مسلم) بكه‌.

به‌لگه‌كانی ئه‌م زانایانه‌ له‌باره‌ی قسه‌كانیانه‌وه‌

به‌ڵگه‌ی یه‌كه‌م: خوای گه‌وره‌ ئه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر ده‌یشارده‌وه‌ ئاشكرای كرد (وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ) واتا (خودا ئەوە ئاشکرا دەکا کەتۆشاردۆتەوە لەدڵت ) وه خودا ‌ هیچیشی جگه‌ له‌ماره‌كردنی زینب لە‌ پێغه‌مبه‌ر باس نه‌كردووه‌ كاتیك ده‌فه‌رمووێت (فَلَمَّا قَضَىٰ زَيْدٌ مِنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاكَهَا) خۆ ئه‌گه‌ر پێغه‌مبه‌ر خۆشه‌ویستی خۆی بۆ زینب بشاردبووایه‌ته‌وه‌ وه‌ بیویستبا زید ته‌ڵاقی بدات ئه‌وا خوای گه‌وره‌ باسی ئه‌ویشی ده‌كرد چونكه‌ نابیت خوای گه‌وه‌ر به‌ پێغه‌مبه‌ر بڵێت ئه‌وه‌ی تۆ ده‌یشاریته‌وه‌ من ئاشكاری ده‌كه‌م پاشان خۆشه‌ویستیه‌كه‌ی ئاشكرا نه‌كات!

ئه‌مه‌ش به‌لگه‌یه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی خوا عتابی له‌ پێغه‌مبه‌ر گرت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی خوا شتیكی پی وتووه‌ ئه‌ویش شاردویه‌تیه‌وه‌ كه‌ زینب ده‌بیته‌ خیزانی ئه‌و نه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ بانگه‌شه‌ی بۆده‌كه‌ن كه‌وا پیغه‌مبه‌ر زینبی خۆش ویستووه‌ خۆ گه‌ر پیغه‌مبه‌ر زەینەبی خۆش بویستبا ئه‌وا خوای گه‌وره‌ ئاشكرای ده‌كرد.

به‌ڵگه‌ی دووه‌م: خوای گه‌وره‌ دوای ئه‌م ئایه‌ته‌ ده‌ڵێت (مَا كَانَ عَلَى النَّبِيِّ مِنْ حَرَجٍ فِيمَا فَرَضَ اللَّهُ لَهُ) وه‌ ئه‌م ئایه‌ته‌ به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌رهیچ احراجیه‌كی له‌سه‌ر نه‌بووه‌ له‌ زواج كردن له‌گه‌ڵ زەینەب، خۆ گه‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌وان باسی لێوه‌ده‌كه‌ن كه‌ گوایه‌ خۆشی ویستووه‌و ویستوویه‌تی زید ته‌ڵاقی بدات ئه‌وا گه‌وره‌ترین حرج بوو بۆ پێغه‌مبه‌ر چونكه‌ ئه‌و كاره‌ به‌ ئه‌و ناشێـت وه‌ چاو دریژ ناكات بۆ ئافره‌تی خه‌لكی چونكه‌ خوای گه‌وره‌ نهی لیكردووه‌ له‌م كاره‌ { لاَ تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ وَلاَ تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ }

به‌ڵگه‌ی سێیه‌م: زینب كچه‌ پوری پێغه‌مبه‌ر بووه‌ له‌و كاته‌وه‌ی له‌ دایك بووه‌ زینبی بینیوه‌ به‌ر له‌وه‌ی حیجابیش فه‌رز بكریت وه‌ هه‌ر پێغه‌مبه‌ر خۆی زینبی ماره‌ كردووه‌ له‌ زید باشه‌ چۆن كایك له‌ بچووكیه‌وه‌ بینیویه‌تی و له‌گه‌لی گه‌روه‌ بووه‌ هیچ كاتیك خۆشه‌ویستی نه‌كه‌وتۆته‌ دڵه‌وه‌ ته‌‌نیا دوای ماره‌كردنی نه‌بیت له‌ زید؟؟ ئه‌مه‌ش به‌لگه‌یه‌كی تره‌ بۆ به‌تالی ئه‌م چیرۆكانه‌.

به‌ڵگه‌ی چواره‌م: خوای گه‌روه‌ حكمه‌تی زواجی زیدی له‌گه‌ڵ زینب باس كردووه‌ كه‌ ده‌فه‌رموێـت(فَلَمَّا قَضَىٰ زَيْدٌ مِنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاكَهَا لِكَيْ لَا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْوَاجِ أَدْعِيَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا) وه‌ ئه‌مش به‌لگه‌یه‌كی راسته‌وخۆیه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی حيكمه‌ت له‌و كاره‌ حه‌ڵاڵكردنی زواج كردنه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و كورانه‌ی كه‌ پێشتر تبنی كرابوون له‌ لایه‌ن كه‌سانی تره‌وه‌ چونكه‌ پێغه‌مبه‌ر زیدی تبنی كردبوو به‌ڵام دوایی تبنیش حرام كرا، وه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره‌ خۆی فرمانی به‌ پیغه‌مبه‌ر كرد زینب بهێنێت به‌هۆی ئه‌م حیكمه‌ته‌ گه‌روه‌یه‌ بووه‌ و ئه‌مه‌ش هۆكاری دابه‌زینی ئه‌م ئایه‌ته‌ بووه‌ نه‌وه‌ك پیغه‌مبه‌ر خۆشه‌ویستی زینبی چوو بیته‌وه‌ دله‌وه‌ كاتیك لای زید بووه‌ وزیدیش ته‌ڵاقی داوه‌ ئه‌مه‌شمان بۆ روون ده‌بێته‌وه‌ كاتیك خوا ده‌فه‌رمووێت { فَلَمَّا قَضَى زَيْدٌ مِّنْهَا وَطَرًا زوجنکها } واتا (پاشان کە زەید ژنەکەی تەلاقدا ئێمە ئەومان بەتۆ بەخشی )ئه‌مه‌ش به‌لگه‌یه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی زید وه‌ پێویستی پیی نه‌ماوه‌ و به‌ ئاره‌زووی خۆی ته‌ڵاقی داوه بەبێ هیچ زۆریەک یاخود شتێک

لەکۆتاییدا

گەر ئەم قسانەی ئەم بێباورانە و نسرا دەیلێن کە محمد چۆتە مالی زەید و پاشان زەینەبی بینیوە و رووت بووە وەپاشان خۆشی وویستوە پاشان بەزۆر پێی تەڵاق داوە و بۆخۆی هێناویەتی ، ئەمە بێباوران قوریش کە بەهەموو سەروەت و گیان دژی محمدبوون دەیان توانی هەموو خەلک بەم شتە نامرۆییە و نا لۆژکیە لە محمد ساردکەنەوە وەوابکەن ئەوەی کە مسولمان بووە هەلیگەرێنەوە بەڵام بەهیج شێوەک یەک رەخنەش لەم بابەتە نەگیراوە لە کافرانی قوریش کەواتە ئەم بابەتە هیچ کێشەیەکی نییە و ئەم شتانە وانییە کە ئێستا خەلکانیک باسی دەکا بۆ ئەوەی بلێت ئەوە پەیامبەرەکەتان ئەم کارە خراپە دەکات ئیتر بۆ ئێمە لۆمە دەکەن لەسەر ئەم شتانە